ریشه اصلی اسپینل نامشخص است.خواص سنگ آکوامارین در سال 1762 واژه Spinelle توسط آکادمی علوم فرانسه پذیرفته شده بود که احتمالا از زبان ایتالیایی spinello به معنی “اتصال” یا spina به معنی “تیغ یا خار” گرفته شده است. به گفته برخی این کلمه از زبان یونانی به معنای “جرقه” و در لاتین به معنی “نقطه” است. در ایران نیز به آن سنگ لعل قرمز گفته میشد هرچند در گذشته به علت تشابه زیاد اسپینل با سنگهایی چون یاقوت و حتی گارنت از نظر عامه لعل (به معنی سنگ قرمز رنگ) خوانده می شدند.وقتی از 150 سال قبل تفاوت بین یاقوت سرخ و اسپینل از نظر علمی مشخص شد، تقاضا برای خرید اسپینل بسیار کم شد به طوری که این سنگ بیشتر جنبه کلکسیونی به خود گرفت و یا به عنوان یاقوت کم ارزش خرید و فروش میشد. از طرف دیگر از آنجا که تقاضا برای یاقوت های سرخ درشت بسیار بالا و منابع آن نیز محدود شده بود، سبب افزایش یاقوت سرخ شد. شاید این موضوع بتواند اشتهای استعماری فرانسه و بریتانیا را در سال 1880 برای معادن یاقوت موگوک برمه را توضیح دهد.
سنگ اسپینل چیست و چگونه تشکیل میشود؟
اسپینل (Spinel) سنگی با سختی 8 – 7.5 در مقیاس موس و ترکیب شیمیایی MgAl2O4 بوده که میتواند با فرم های اوکتاهدرون یا کریستال های مکعبی، ایزومتریک، هشت سطحی، دوازده سطحی و دو قلو رشد میکند. سنگ اسپینل در سه حالت زمین شناسی میتواند یافت شود:
- 1) به صورت بلور در سنگ های آهکی یا سنگ آهک دولومیتی مربوط به مجاورت دگرگونی، گَنیس یا سرپانتین
- 2) دانه های بدون شکل در سنگهای آذرین اصلی
- 3) سنگ ریزه های ساییده شده از آب در ته نشین های رسوبی
سنگ اسپینل در برابر مواد شیمیایی و شرایط جوی فیزیکی مقاوم باشد. غالبا در سنگهای مرمر که کمتر نسبت به شرایط آب و هوایی مقاوم است دیده میشود و سپس توسط جریان ها حمل و در ته نشین های شن و ماسه آبرفتی، جایی که دیگر سنگهای قیمتی یافت میشوند دیده میشود.
انواع اسپینل ها
اسپینل در انواع رنگهای قرمز تا سبز سیر تا سیاه و مات حتی آبی وجود دارد که البته در گذشته لعل اساسا به نوع قرمز اسپینل معروف بود. نوع زرد آن روبیسل (Rubicelle)، نوع قرمز خالص آن بالاس روبی (Balas Ruby)، نارنجی روشن تا قرمز نارنجی (Flame Spinel)، انواع قهوه ای رنگ (Piconite)، سبز تیره تا سیاه که حظور آهن در آنها مشهود است (Hercynite Spinel)، سبز تیره تا مایل به سیاه که از نمونه Hercynite مقداری روشن تر است (Pleonaste Spinel)، گفته میشود.
نوع آبی یا آبی ارغوانی رنگ آن که به گانواسپینل (Gahno – Spinel) معروف است در سال 1937 یافت شده و دارای مقدار زیادی فلز روی است. از پدیده های کمیاب در این سنگ میتوان کالر چنجینگ، پدیده چتویانسی و تراپیچ، آستریزم یا استار (به صورت چهار و شش بازو) را نام برد. اسپینل درواقع نام گروهی از اکسید فلزی مواد معدنی که سبب میشود همان ساختار بلوربندی را داشته باشند. این کانی مجموعه ای از ترکیبات معدنی مختلف را با فرمول ترکیب کلی XY2O4 میتواند شامل شود، که به جای X در فرمول عناصری چون, Fe+2, Zn, Mn+2, Ni, Co, Cu Mg میتوانند قرار بگیرند و به جای Y عناصری چون, Fe+3, Cr, V+3, Ti+4, Ge, or Sb Al میتوانند جایگزین شوند و یک کانی جدید را بوجود آورند.سنگ لعل مانند بسیاری از گوهرهای دیگر مثل یاقوت کبود، یشم، عقیق و غیره بهسازی می شود. به این معنا که به منظور افزایش کیفیت شفافیت و یا تغییر و ارتقای رنگ، تحت پروسه های مختلفی قرار می گیرد که به آن «بهسازی» می گویند. البته بهسازی اسپینل مانند گوهرهای دیگر، تنوع زیادی ندارد اما همان روش های موجود نیز می توانند تاثیرات لازم را داشته باشند. بهسازی حرارتی، بهسازی روغنی، بهسازی حرارتی عنصری از جمله روش های اعمال تغییرات در اسپینل ها هستند. نمونه مصنوعی آن نیز در بازار وجود دارد و گاهی برخی از سودجویان از گوهرهایی دیگر به عنوان بدل هایی برای اسپینل استفاده می کنند.
اولین اسپینل سنتتیک در سال 1847 توسط شیمیدان فرانسوی Jacques-Joseph Ebelmen ساخته شد و در آن دوران به صورت محدود ارائه شد. در دهه 1930 به تقلید از انواع رنگهای اسپینل سنتتیک به تقلید سنگهای دیگر و به صورت تجاری عرضه شد. این رنگها به صورت کنترل شده با مقادیر جزئی و جاینشانی عناصر فلزی چون کوبالت (آبی)، منگنر (زرد)، اکسید کرومیوم (سبز) و آهن (صورتی) بوجود می آیند. به طور کلی سه روش برای ساخت اسپینل مصنوعی وجود دارد:
- روش (Verneuil (flame-fusion
- روش The flux-melt
- روش (Czochralski (pulling
در بازار جواهرات به وفور انواع نمونه های سینتتیک این سنگ در بازار به جای اسپینل طبیعی، یاقوت، گارنت و … فروخته میشود. نمونه آبی سنتتیک آن بیشتر رواج دارد که گاهی جای یاقوت کبود فروخته میشود.افراد عادی نمیتوانند تفاوت اسپینل مصنوعی و طبیعی را تشخیص دهند. جالب است بدانید از جنس اسپینل مصنوعی به دلیل تحمل آن نسبت به فشار و دما در صنعت جهت روکش نسوز سرامیک و آجر هم استفاده میشود.
ریشه اصلی اسپینل نامشخص است.خواص سنگ آکوامارین در سال 1762 واژه Spinelle توسط آکادمی علوم فرانسه پذیرفته شده بود که احتمالا از زبان ایتالیایی spinello به معنی “اتصال” یا spina به معنی “تیغ یا خار” گرفته شده است. به گفته برخی این کلمه از زبان یونانی به معنای “جرقه” و در لاتین به معنی “نقطه” است. در ایران نیز به آن سنگ لعل قرمز گفته میشد هرچند در گذشته به علت تشابه زیاد اسپینل با سنگهایی چون یاقوت و حتی گارنت از نظر عامه لعل (به معنی سنگ قرمز رنگ) خوانده می شدند.وقتی از 150 سال قبل تفاوت بین یاقوت سرخ و اسپینل از نظر علمی مشخص شد، تقاضا برای خرید اسپینل بسیار کم شد به طوری که این سنگ بیشتر جنبه کلکسیونی به خود گرفت و یا به عنوان یاقوت کم ارزش خرید و فروش میشد. از طرف دیگر از آنجا که تقاضا برای یاقوت های سرخ درشت بسیار بالا و منابع آن نیز محدود شده بود، سبب افزایش یاقوت سرخ شد. شاید این موضوع بتواند اشتهای استعماری فرانسه و بریتانیا را در سال 1880 برای معادن یاقوت موگوک برمه را توضیح دهد.
سنگ اسپینل چیست و چگونه تشکیل میشود؟
اسپینل (Spinel) سنگی با سختی 8 – 7.5 در مقیاس موس و ترکیب شیمیایی MgAl2O4 بوده که میتواند با فرم های اوکتاهدرون یا کریستال های مکعبی، ایزومتریک، هشت سطحی، دوازده سطحی و دو قلو رشد میکند. سنگ اسپینل در سه حالت زمین شناسی میتواند یافت شود:
- 1) به صورت بلور در سنگ های آهکی یا سنگ آهک دولومیتی مربوط به مجاورت دگرگونی، گَنیس یا سرپانتین
- 2) دانه های بدون شکل در سنگهای آذرین اصلی
- 3) سنگ ریزه های ساییده شده از آب در ته نشین های رسوبی
سنگ اسپینل در برابر مواد شیمیایی و شرایط جوی فیزیکی مقاوم باشد. غالبا در سنگهای مرمر که کمتر نسبت به شرایط آب و هوایی مقاوم است دیده میشود و سپس توسط جریان ها حمل و در ته نشین های شن و ماسه آبرفتی، جایی که دیگر سنگهای قیمتی یافت میشوند دیده میشود.
انواع اسپینل ها
اسپینل در انواع رنگهای قرمز تا سبز سیر تا سیاه و مات حتی آبی وجود دارد که البته در گذشته لعل اساسا به نوع قرمز اسپینل معروف بود. نوع زرد آن روبیسل (Rubicelle)، نوع قرمز خالص آن بالاس روبی (Balas Ruby)، نارنجی روشن تا قرمز نارنجی (Flame Spinel)، انواع قهوه ای رنگ (Piconite)، سبز تیره تا سیاه که حظور آهن در آنها مشهود است (Hercynite Spinel)، سبز تیره تا مایل به سیاه که از نمونه Hercynite مقداری روشن تر است (Pleonaste Spinel)، گفته میشود.
نوع آبی یا آبی ارغوانی رنگ آن که به گانواسپینل (Gahno – Spinel) معروف است در سال 1937 یافت شده و دارای مقدار زیادی فلز روی است. از پدیده های کمیاب در این سنگ میتوان کالر چنجینگ، پدیده چتویانسی و تراپیچ، آستریزم یا استار (به صورت چهار و شش بازو) را نام برد. اسپینل درواقع نام گروهی از اکسید فلزی مواد معدنی که سبب میشود همان ساختار بلوربندی را داشته باشند. این کانی مجموعه ای از ترکیبات معدنی مختلف را با فرمول ترکیب کلی XY2O4 میتواند شامل شود، که به جای X در فرمول عناصری چون, Fe+2, Zn, Mn+2, Ni, Co, Cu Mg میتوانند قرار بگیرند و به جای Y عناصری چون, Fe+3, Cr, V+3, Ti+4, Ge, or Sb Al میتوانند جایگزین شوند و یک کانی جدید را بوجود آورند.سنگ لعل مانند بسیاری از گوهرهای دیگر مثل یاقوت کبود، یشم، عقیق و غیره بهسازی می شود. به این معنا که به منظور افزایش کیفیت شفافیت و یا تغییر و ارتقای رنگ، تحت پروسه های مختلفی قرار می گیرد که به آن «بهسازی» می گویند. البته بهسازی اسپینل مانند گوهرهای دیگر، تنوع زیادی ندارد اما همان روش های موجود نیز می توانند تاثیرات لازم را داشته باشند. بهسازی حرارتی، بهسازی روغنی، بهسازی حرارتی عنصری از جمله روش های اعمال تغییرات در اسپینل ها هستند. نمونه مصنوعی آن نیز در بازار وجود دارد و گاهی برخی از سودجویان از گوهرهایی دیگر به عنوان بدل هایی برای اسپینل استفاده می کنند.
اولین اسپینل سنتتیک در سال 1847 توسط شیمیدان فرانسوی Jacques-Joseph Ebelmen ساخته شد و در آن دوران به صورت محدود ارائه شد. در دهه 1930 به تقلید از انواع رنگهای اسپینل سنتتیک به تقلید سنگهای دیگر و به صورت تجاری عرضه شد. این رنگها به صورت کنترل شده با مقادیر جزئی و جاینشانی عناصر فلزی چون کوبالت (آبی)، منگنر (زرد)، اکسید کرومیوم (سبز) و آهن (صورتی) بوجود می آیند. به طور کلی سه روش برای ساخت اسپینل مصنوعی وجود دارد:
- روش (Verneuil (flame-fusion
- روش The flux-melt
- روش (Czochralski (pulling
در بازار جواهرات به وفور انواع نمونه های سینتتیک این سنگ در بازار به جای اسپینل طبیعی، یاقوت، گارنت و … فروخته میشود. نمونه آبی سنتتیک آن بیشتر رواج دارد که گاهی جای یاقوت کبود فروخته میشود.افراد عادی نمیتوانند تفاوت اسپینل مصنوعی و طبیعی را تشخیص دهند. جالب است بدانید از جنس اسپینل مصنوعی به دلیل تحمل آن نسبت به فشار و دما در صنعت جهت روکش نسوز سرامیک و آجر هم استفاده میشود.
دلایل ممنوعیت ثبت نشان ها و مدال های دولتی بعنوان علامت تجاری